Ready for the Ride – Moreel Leiderschap, Vruchten van de geest, Wijsheid & Deugden

Vruchten van de geest, Wijsheid & deugden 9 in getal – In de Blogs over dit LOF project, dat over de ontwikkeling van Moreel Leiderschap bij leerlingen gaat, wordt af en toe verwezen naar de Bijbel en ‘geschriften’ uit andere, religieuze tradities, om het project vanuit verschillende invalshoeken en in een ruimer perspectief te belichten. Vaak volgt de conclusie dat de ontwikkeling van Moreel Leiderschap bij leerlingen onlosmakelijk verbonden is met de ontwikkeling van Moreel Leiderschap bij  leerkrachten en schoolleiders zelf. Hierover straks meer als er kort wordt ingegaan op de lectorale rede van dr. Inge Andersen over Waardegericht Leiderschap bij Pentanova. Tijdens de Pinksterviering bij ons op school in juni werd gesproken over de 9 vruchten van de geest. Groeien deze vruchten ook aan boompjes in onze schooltuinen? De apostel Paulus spreekt in de Bijbel in zijn brief aan de Galaten 5: 22-23 over deze vruchten. Het zijn er negen in totaal, te weten: Liefde, Vreugde, Vrede, Geduld, Vriendelijkheid, Goedheid, Geloof, Zachtmoedigheid en Zelfbeheersing. Alle groepen kregen ter voorbereiding van de viering één van deze ‘vruchten’ aangereikt om er in de klas extra aandacht aan te besteden en hierover een werkstuk, of presentatie, te maken. Dat was een boeiend proces, maar hoe laat je deze vruchten in je geest en in die van je leerlingen groeien? Hoe doe je dat in vredesnaam, als leerkracht? Bevruchting van de geest – In wezen is elke leerkracht de morele leider van zijn/haar groep en elke directeur van zijn/haar school. Het ontwikkelen van de negen vruchten van de geest zou voor elke ‘professional’ voor de klas zoetgerijpte vruchten kunnen voortbrengen, maar hebben we hier in het onderwijs wel oog, voldoende tijd en energie voor? Zelf begint dit onderwerp me meer en meer te boeien. Ik kom er achter mijn handen er vol aan te hebben. Hoe weerbarstig kan een mens zijn, als het om het laten rijpen van deze negen vruchten in jezelf gaat! Grappig is dat aan het woord leerkracht verschillende betekenissen kunnen worden toegekend, waarin ook iets van de smaak van deze vruchten te proeven is. Het woord onderwijzer heeft in de loop van de tijd haar glans verloren, maar waar is er in het onderwijs nog oog voor de ontwikkeling van wijsheid? Nee, het gaat om kennis, maar dekt de vlag van kennis de volledige lading van de onderwijsbehoefte van onze leerlingen (en leerkrachten)? In het Sanskriet, een oude taal uit India, wordt een leraar aangeduid met het woord guru. Gu = duisternis en Ru = licht. Hij, of zij, leidt de student van de duisternis (in zichzelf) naar het licht. Hoe mooi zal het zijn als leerkrachten in Nederland tools krijgen aangereikt dit ook te kunnen doen. We geven kennis, bieden leerleerlingen talloze leerervaringen aan, leren ze vele vaardigheden op te doen én we begeleiden hen van het duister (onwetendheid) in henzelf naar het licht (zelfkennis – Socrates). Mooier kan toch niet, lijkt me. Ook ouders zijn – als het goed is – een guru voor hun kind en ieder ander van wie je het één en ander leert dat je – in positieve zin – in het leven verder helpt. Boven de dagelijkse guru staat in India de Satguru. Hij is de Meester die je volledig verlicht en je ondersteunt op weg om te worden wie je ten diepste van binnen bent, namelijk een kind van God (of van de Universele Bron, de Kosmische Oorzaak). Hij/zij leert je te wandelen in – en te leven vanuit – onvoorwaardelijke, innerlijke Liefde en Licht. Hij/zij, is de ware onderwijzer, de ware Leermeester, waartoe Jezus ook behoort. In de Bijbel spreekt koning Salomo uitvoerig over de wijsheid. Hij zegt:

• Wat je ook verlangt, niets kan de wijsheid evenaren.
• Zalig is de mens die de wijsheid vindt in zichzelf, want zij brengt meer op dan zilver, is waardevoller dan goud en kostbaarder dan koralen.
• Lengte van dagen draagt de wijsheid in haar rechterhand en in haar linkerhand draagt zij rijkdom en eer met zich mee.
• Haar wegen zijn liefelijk en haar paden brengen vrede.
• Een levensboom is zij, voor wie haar omarmen.
• Wie zich aan de wijsheid vasthouden, prijzen zich gelukkig.
• Wees bedachtzaam en koester Gods wijsheid in jezelf.
• Houd haar voor ogen en bewaar haar in je hart, want de wijsheid schenkt leven aan je ziel en is een sieraad om je hals, waardoor je weg veilig zult zijn.

Wordt de ontwikkeling van wijsheid in de toekomst één van de pijlers onder ons onderwijs en wordt het woord onderwijzer weer in ere hersteld? We gaan het zien. Maar hoe ontwikkelen we wijsheid en de vruchten van de geest in onszelf en in onze leerlingen? Allereerst door onszelf ervoor open te stellen, ons erin te verdiepen, naar binnen te keren, ons niet alleen sociaal en emotioneel te ontplooien, maar ons ook geesterlijk te voeden en op basis hiervan, van binnenuit en mede door het voor te leven (walk the talk) de geesten van onze leerlingen te bestuiven, te ‘bevruchten’ en hen hierin voor te gaan. ‘Ja, ja, leuk bedacht, maar hoe zie je dat praktisch voor je?’ Voor Christenen is Jezus hun Satguru. Voor mensen vanuit andere religieuze, of spirituele, stromingen is hun Satguru, of Leermeester, mogelijk iemand anders, maar het belang om leerlingen van duisternis (onwetendheid) naar het licht (zelfkennis – Socrates) te leiden, blijft volgens mij overeind staan. Staan wij op school open voor deze innerlijke onderwijsbehoefte als tegenwicht voor kale kennis, harde, meetbare feiten en eenzijdige, economische factoren, die het onderwijs vandaag de dag bepalen? Deugden – Soms denk ik met betrekking tot het onderwijs aan het verhaal van de kleren van de keizer. De ‘professionals’ (de kleermakers aan het hof) hadden van de duurste, meest verfijnde en daardoor – voor de ongeoefende ogen van elke, simpele ziel – onzichtbare draden een geweldig kleed voor de keizer geweven. Zij waren hiervan diep onder de indruk. Tijdens een optocht van de keizer en zijn gevolg door de stad klapten de omstanders hun handen warm voor de prachtige creatie, die de keizer droeg, totdat één van de kinderen langs de weg argeloos riep: “Volgens mij loopt de keizer in z’n nakie!” Het zal je maar gebeuren. Heb je na hard werken in je eigen ogen een geweldige prestatie geleverd en word je door de eerste de beste onnozele ziel onderuit gehaald. Val je dán even door de mand! Geldt dit ook voor ons allen in het onderwijs? We doen er van alles aan om goed opgeleide leerlingen af te leveren, met een rugzak vol waardevolle kennis en 21-eeuwse vaardigheden, maar m.b.t. de ontwikkeling van de onderliggende normen en waarden van het leven, de negen vruchten van de geest, wijsheid en de diepe realisatie van wie wij ten diepste van binnen zijn, leveren wij als ‘professionals’ onze leerlingen behoorlijk ‘naakt’ af, als ik het zo mag zeggen. Wordt het niet de hoogste tijd Satguru’s weer in het onderwijs toe te laten en niet alleen daar, maar ook in de politiek, waar de waan van de dag lijkt te regeren. Maar goed, daar gaat dit LOF project niet over en aan de andere kant ook weer wel. Van onze leerlingen zal er ongetwijfeld een aantal op het politieke toneel verschijnen en in hoeverre zijn zij adequaat als morele leiders toegerust? Tijdens een boeiende ontmoeting met twee bevlogen leerkrachten van het Christelijk College Nassau Veluwe (CCNV) in Harderwijk had ik een vruchtbaar gesprek. Zij hebben groen licht gekregen ook hún bijdrage aan dit LOF project over de ontwikkeling van Moreel Leiderschap bij onze leerlingen te mogen leveren. Vanuit het CCNV wordt er in dit opzicht op twee ‘fronten’ ingezet. Eén: Hun leerlingen, die bij een UNESCO project betrokken zijn, gaan hierover na de zomervakantie lessen op onze school, Het Startblok, verzorgen. Op deze wijze wordt de wereld voor onze  leerlingen vergroot en wordt – mede door het inzetten van praktische tools – duidelijk gemaakt dat we met z’n allen medeverantwoordelijk zijn voor het welzijn van anderen en voor de wereld als geheel, wat één van de belangrijkste eigenschappen van een goed, moreel leider hoort te zijn, lijkt mij. Twee: Vanuit het Talenten-lab op het CCNV gaan programmeer-specialisten helpen een digitale computergame op te zetten, waarmee leerlingen op Het Startblok – en hopelijk later ook daarbuiten – voor talloze keuzemomenten komen te staan, waarbij een beroep wordt gedaan op de ontwikkeling van hun moreel besef. Ook dit initiatief sluit aan op de doelstellingen van dit LOF project. Samen met andere leerlingen van het CCNV, die zich over de inhoudelijke kant van deze game zullen buigen, kan hieruit prachtig ‘ontwikkelingsmateriaal’ ontstaan. Zo kunnen thema’s aangesneden worden in de trant van: Een kind valt onder de trein en wordt overreden. Dit ongeval is door omstanders gefilmd en op YouTube geplaatst. Open en verspreid je dit filmpje en zo ja waarom, of open en verspreid je het niet en zo nee, waarom niet? Samen spraken we over de waarde van deugden in het onderwijs. Hoe mooi zou het zijn als aloude basiskwaliteiten in ons mensen, wat deugden in wezen zijn, worden afgestoft en in het onderwijs nieuw leven krijgen ingeblazen. Waar de ene groep leerlingen er alles aan doet om met de grote meute mee te gaan, andere leerlingen volgers zijn, staat er ook een groep kinderen op dat zeer bewust en weloverwogen keuzes maakt en moreel krachtig in het leven wil staan. Het is bekend dat grote veranderingen doorgaans door een relatief kleine groep enthousiastelingen in gang worden gezet. Sterker nog: het is de enige manier. Over welke deugden gaat het? Via de link https://www.rechtsethiek.nl/2010/09/overzicht-met-deugden.html stuitte ik op de volgende deugden. Het zijn er nogal wat, waaraan er een aantal is toegevoegd en de niet schuingedrukte 'deugden' voor mij discutabel zijn: Aandacht, Aangenaamheid, Ambitie, Actief, Assertiviteit, Avontuurlijkheid, Barmhartigheid, Begrip, Behulpzaamheid, Beminnelijkheid, Bescheidenheid, Betrouwbaarheid, Bedachtzaamheid, Consciëntieusheid, Creativiteit, Dankbaarheid, Dienstbaarheid, Discipline, Doelgerichtheid, Doorzettingsvermogen, Deugdzaamheid, Echtheid, Eenheid, Eerlijkheid, Eerzaamheid, Energiek, Enthousiasme, Extravertheid, Flexibiliteit, Fouten mogen maken, Geduld, Geloof, Geloofwaardigheid, Gelukzaligheid, Gematigdheid, Grootsheid, Gelatenheid, Gelijkwaardigheid, Gevatheid, Grondigheid, Heelheid, Heiligheid, Helderheid van geest, Hoffelijkheid, Hoop, Juiste hypocrisie, Idealisme, IJver, Innemendheid, Integriteit, Juiste eerzucht, Kracht, Liefde, Loyaliteit, Maat, Matigheid, Mededogen, Meelevendheid, Mildheid, Minzaamheid, Moed,  Morele grandeur, Morele verontwaardiging, Moraliteit, Naastenliefde, Nederigheid, Onbaatzuchtigheid, Ontspannen, Onthechting, Ontvankelijkheid, Onverschilligheid, Oordeelsvermogen, Openheid, Opgewektheid, Oprechtheid, Orde, Ordelijkheid, Rechtschapenheid, Rechtvaardigheid, Reinheid, Rekening houden met…, Respect, Samenwerking, Schaamtegevoel, Spontaniteit, Stabiliteit, Standvastigheid, Sterkte, Tact, Tevredenheid, Toewijding, Traagheid, Trouw, Uitmuntendheid, Uitbundigheid, Uithoudingsvermogens, Vastberadenheid, Vasthoudendheid, Veerkracht, Verantwoordelijkheid, Verdraagzaamheid, Vergevingsgezindheid, Verstandigheid, Vertrouwen, Volharding, Voorzichtigheid, Voortreffelijkheid, Vredelievendheid, Vreugde, Vriendelijkheid, Vrijgevigheid, Waarachtigheid, Wijsheid, Zachtmoedigheid, Zelfbeheersing, Zelfdiscipline, Zelfmanagement, (Zelf)vertrouwen, Zorgzaamheid. In de natuurkunde wordt vanuit de kwantum mechanica gewezen op het feit dat naam en vorm in wezen één zijn (alles is energie en ‘trilling’, of frequentie).  In het Hindoeïsme gaat men er vanuit dat het herhalen van Gods Naam (d.m.v. meditatie, chanten, gebed) Goddelijke kwaliteiten in ons bewustzijn en in onze geest verlevendigen. Ervaar ik daar iets van tijdens het lezen van deze deugden? Spiritualiteit – Spiritualiteit is in deze tijd een beladen woord. Meten is weten en wat daarbuiten valt, bestaat in de ogen van veel wetenschappers niet. Vele mystici hadden daarentegen diepgaande ervaringen van een onderliggende, Goddelijke werkelijkheid in zichzelf. Zij blonken uit in onbaatzuchtigheid en naastenliefde en in talloze, andere, deugden, die door hen aan de Goddelijke, onderliggende, creatieve werkelijkheid van het bestaan werden toegeschreven. Hoe ontwikkelden zij deze innerlijke deugden? ‘Moeten we ons dáármee in het onderwijs ook al gaan bezighouden?’, hoor ik sommigen denken. ‘Er ligt al zoveel op ons bordje!’ Dat is ook zo, maar wordt het leven aan de andere kant niet lichter, als wij onszelf innerlijk met deze deugden gaan voeden en verrijken? In de Islam worden aan Allah (God) 99 namen toegekend. Deze namen worden alle – in meer of mindere mate – gekenmerkt door een bepaalde ‘deugd’. Vandaag de dag zijn veel mensen op zoek naar spiritualiteit omdat hun ‘spirit’, om het zo maar te zeggen, droog staat. Ze zijn innerlijk uitgedroogd en zoeken naar nieuw, geestelijk voedsel, dat hen op school niet wordt aangeboden. 99 schone namen van Allah – Hier volgen de 99 schone namen van Allah – link: https://nl.wikipedia.org/wiki/99_Schone_Namen_van_God(deze staan los van de grote puinhoop die extremistische Moslims er in de wereld van maken): de Meest Barmhartige, de Meest Genadevolle, de Koning, de Heilige, de Vredige, de Schenker van vrijheid, de Beschermer, de Machtige, de Krachtige, de Bezitter van Grootheid, de Schepper, de Ontwikkelaar, de Vormgever, de Oneindige Vergever van Zonden, de Onderwerper, de Gever, de Onderhoudende, de Opener, de Alwetende, de Samentrekker, de Verruimer, Degene die Vernedert, de Verheffer, de Schenker van Eer, de Onteerder, de Alhorende, de Alziende, de Rechter, de Rechtvaardige, de Subtiele, de Bewuste, de Verdraagzame, de Grote, de Vergevingsgezinde, de Waarderende, de Allerhoogste, de Grote, de Beschermer, de Onderhouder, de Opsteller van de Rekening, de Sublieme, de Edelmoedige, de Waakzame, de Verhoorder, de Alomvattende, de Wijze, de Liefhebbende, de Luisterrijke, de Opwekker van de Doden, de Getuige, de Waarheid, de Gevolmachtigde, de Sterke, de Standvastige, de Beschermende Vriend, de Prijzenswaardige, de Optekenaar, de Voortbrenger, de Hersteller, de Leven gevende, de Leven nemende, de eeuwig Levende, de Zelfbestaande, de Vinder, de Nobele, de Unieke, de Ene, de Onafhankelijke, de Machtige, de Meest Machtige, Degene die Bevordert, de Vertrager, de Eerste, de Laatste, de Openlijke, de Verborgene, De Regeerder, de Meest Verhevene, de Rechtvaardige, Degene die berouw aanvaardt, de Vergelder, de Schenker van Vergiffenis, de Milde, de Vorst van alle heersers, de Heer van Glorie en Eer, de Billijke, de Verzamelaar, de Zelftoereikende, de Verrijker, de Verhinderaar, de Brenger van Nood, de Begunstiger, het Licht, de Gids, de Blijvende, de Eeuwige, de Erfgenaam, de Gids naar het Juiste Pad, de Geduldige. Als ik deze schone 99 namen van Allah lees, verbaast het me hoe het in Gods Naam mogelijk is dat het fundamentalisme in de Islam vaste voet aan grond gekregen heeft. Op deze Namen kunnen niet alleen Islamieten aanspraak maken, lijkt me, maar ze behoren de ene, allesdoordringende en onderliggende bestaanswerkelijkheid toe, waarop geen enkele religieuze, of spirituele stroming een patent heeft. In de eerder genoemde kwantum mechanica van de moderne natuurkunde worden aan het onderliggende, niet manifeste, verenigde veld van alle natuurwetten vele kenmerken, of eigenschappen, toegewezen, die hieraan verwant zijn, zoals: zonder begin, zonder einde, eeuwigdurend, zelf-bestaand, etc. Slotakkoord – Zal de ontwikkeling van de 9 vruchten van de geest, van wijsheid en van deugden vroeg of laat weer op de agenda van het onderwijs komen te staan, waaraan op bijvoorbeeld de eerste kloosterscholen veel aandacht werd besteed? Onlangs was ik aanwezig bij de lectorale rede van dr. Inge Andersen, Lector Waardegericht Leiderschap bij Pentanova, een opleidingsinstituut voor schoolleiders. Is het een teken aan de wand dat in deze tijd aan Waardegericht Leiderschap een lectoraat wordt gewijd? Link Inge Andersen: https://www.pentanova.nl/nieuws/ArticleId/31/inge-andersen-wordt-lector-waardegericht-leiderschap Voor wie er nog niet genoeg van heeft: Dagblad Trouw heeft een wekelijkse serie aan deugden gewijd. Zie link: Deugden leiden tot een voortreffelijk leven: https://www.trouw.nl/nieuws/deugden-leiden-tot-een-voortreffelijk-leven~b137a552/;None;None