Ready for the Ride - Moreel leiderschap en verinnerlijking

Schreeuwende behoefte aan innerlijkheid Help – Er is me gevraagd de komende maanden goed op mezelf te passen. Sinterklaasviering met de klas, invullen van Scol, Oudergesprekken verwerken in Parnassys, opstarten met een nieuwe vorm van begrijpend lezen in de bovenbouw, de Kerstavondwandeling met school en ga zo maar door. Leuke dingen ook, waarop ik me verheug. Aan de andere kant: zojuist las ik in de Verdieping van Dagblad Trouw een indrukwekkend artikel over de ontwikkeling van Gretha Thunberg, die zich dag en nacht inzet voor het behoud van het milieu, waarvoor we massaal onze ogen lijken te sluiten. Na het lezen van dit artikel scrol ik verder en valt mijn oog op de kolom van Welmoed Vlieger met de titel: DE SCHREEUWENDE BEHOEFTE AAN INNERLIJKHEID. ‘Wel allemachtig’, gaat er door me heen, ‘dit geldt ook zo sterk voor het onderwijs! ‘Zet ik me hiervoor wel voldoende in?’, denk ik. Aan de andere kant: ‘Is dit mijn taak wel, waar ik dit gemis aan de andere kant zo sterk ervaar?’ Mooie reacties krijg ik op mijn Blogs over de ontwikkeling van Moreel Leiderschap in het onderwijs, maar dringt de noodzaak van de hieraan gekoppelde verinnerlijking werkelijk tot ons allen door? Geregeerd door de waan van de dag gaan we steeds verder met het invullen van statistieken, het bedenken van lesstrategieën en het ontwikkelen van stappenplannen, maar waar blijft de aandacht voor – en de reactie op – de schreeuwende behoefte aan innerlijkheid, ook in het onderwijs en niet alleen – zo vermoed ik – bij de leerkrachten zelf en bij de kinderen, maar mogelijk ook bij een groeiende groep ouders? Verdieping – Welmoed haalt een interview van vorige week in Trouw aan met Herman Wijffels. Wijffels legt uit dat transcendente dimensie in Nederland is verdwenen. Met andere woorden: alles wat niet maakbaar en meetbaar is, krijgt geen aandacht meer en juist dát doet er in het onderwijs zo toe, willen kinderen zich harmonisch ontwikkelen en meer over zichzelf en het leven leren dan nu het geval is, is mijn mening. Welmoed gaat op een aantal uitspraken van Wijffels in. Ze zegt: Onze wereld (lees ook ons onderwijs) wordt getekend door existentiële leegte. Ze geeft aan dat dit leidt tot polarisatie, desoriëntatie en morele ademnood. 'Wat de ontwikkeling van Moreel Leiderschap in het onderwijs juist wil voorkomen', denk ik, 'maar is hier wel voldoende aandacht voor? Willen we de problemen – ook in het onderwijs – alleen oplossen op het niveau van de problemen zelf (wat onmogelijk is), of durven we met z’n allen de ogenschijnlijke, meetbare zekerheiden los te laten, deze te relativeren en met z’n allen meer de diepte, de bezielende, onderliggende, niet meetbare werkelijkheid in te gaan?’ Instrumentalisme – Nog zo’n mooie zin uit dit artikel: Door het gebrek aan ervaring van een bredere zin en betekenis (ik: ‘leer ik op school alleen vaardigheden om mijn brood te verdienen, of ook om een dienstbaar medemens te worden’) krijgen mensen en gebeurtenissen al snel een instrumenteel karakter (‘hieronder gaan veel leerkrachten gebukt’). Welmoed (wat een mooie naam trouwens) vervolgt vanuit deze instrumentele kijk op het leven: Wat betekenen mensen en gebeurtenissen voor mijn leven, mijn identiteit, mijn partij en project? Alles wat hierbuiten valt, telt niet mee en is af. Op politiek niveau levert dit schrijnende situaties op ('en niet alleen daar', denk ik) Stilzwijgende kennis – Welmoed haalt de Hongaars-Britse wetenschapper en filosoof Michael Polanyi aan, die spreekt over Tacit Knowledge, stilzwijgende kennis, een kennend vermogen dat ons volgens Polanyi verbindt met een hogere orde, met kennis en waarheid die een universele intentie hebben en die gemeenschappelijke waarden raken. Vertaald naar Wijffels: Dit vermogen laat zich vinden in een onderliggende, transcendente dimensie, ‘maar, zo denk ik, ‘stellen wij ons – ook in het onderwijs – wel voldoende voor deze onderliggende dimensie open? Nee, vrees ik, of zelfs helemaal niet. Nog zo’n zin: Getallen en grafieken, waarmee we voortdurend om de oren worden geslagen, zeggen het gros van de mensen dan ook niet zoveel. Ik denk: 'Vervreemden ons van onszelf.' Moreel Leiderschap – Het is in mijn ogen teveel gevraagd de gemiddelde leerkracht hierin zelf het voortouw te laten nemen in zijn/haar zoektocht naar deze onderliggende dimensie. Het initiatief voor dit onderzoek is voor mij onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van Moreel Leiderschap in het onderwijs en kan het beste vanuit het management worden voorgedragen. Is er bij leerkrachten een schreeuwende behoefte aan innerlijkheid en aan persoonlijke aandacht? Ik vermoed van wel. Een onderzoek waard, lijkt me. Even verder staat te lezen: de complexiteit van onze globaliserende informatie- en netwerkmaatschappij laat zich blijkbaar niet meer temmen met rationele, technische en wetenschappelijke kennis alleen. Er is een schreeuwende behoefte aan innerlijkheid en oprechtheid. Zo wordt in het basisonderwijs het begrijpend lezen zeer technisch benadert, ‘maar wat zeggen sommige teksten jou als persoon zelf, waardoor de inhoud ervan voor jou tot leven komt?’ Leerlingen alleen leesstrategieën aanleren is in mijn optiek veel te eenzijdig en gaat voorbij aan de schreeuw om innerlijkheid - lees persoonlijke beleving - van veel kinderen en de context waarbinnen teksten worden aangeboden. Intuïtie – Nog zo’n heldere zin: Precies in deze intuïties, in de innerlijke dimensie van de mens, ligt het vermogen om adequaat te handelen in complexe en onvoorstelbare situaties – mits gedragen door een omvattender perspectief. Ook de volgende zin mag er zijn: De tendens de laatste honderd jaar om de innerlijke, subjectieve kant van de mens als ondergeschikt aan de rede te zien, is volgens mij niet alleen onterecht, maar ook riskant. Even verder wordt gezegd: Juist de moderne tijd laat zien dat rationele voorspelbaarheid en maakbaarheid (zo ook in het onderwijs) onrealistische wensdromen zijn. Innerlijkheid – Het hele artikel van Welmoed kan haast letterlijk worden overgenomen. Zo vervolgt ze: Niet voor niets benadrukken zoveel grote denkers en schrijvers dat je je identiteit niet slechts moet ontlenen aan uiterlijke zaken (bv. cijfers op school – lijkt me) en aan groepsdruk (zij doelt bijvoorbeeld op de gepolariseerde Zwarte Pieten discussie) en buitenkant, maar aan oprechtheid en diepgang. ‘Tja… oprechtheid en diepgang, waar vind je dit vandaag de dag nog in de samenleving? Welmoeds conclusie: Het gaat om innerlijkheid. De Joodse Schrijfster en in WO II omgekomen Etty Hillesum noemt het zo: ‘Hoe je je innerlijk stelt tot de gebeurtenissen van het leven, dát bepaalt je lot.’ Op naar meer aandacht voor de schreeuwende behoefte om innerlijkheid dus.’ Willen de Morele Leiders in het onderwijs opstaan, die voor deze behoefte wél oog hebben!;None;None