Ready for the ride – Moreel Leiderschap & de (on)maakbaarheid van het onderwijs

(On)maakbaar Verandering van buitenaf – De samenleving is maakbaar, althans die indruk wordt er tegenwoordig gewekt. Aanhoudend wordt ons ‘professionals’ van alles van buitenaf aangedragen om onze prestaties te verhogen, onze grenzen te verleggen en onze bakens te verzetten. Gelukkig wordt in het onderwijs de roep dan ook steeds luider – mede gezien het nijpende lerarentekort – om robots voor de klas te zetten, waarmee drie vliegen in één klap worden gevangen. 1). Robots kun je produceren, dus verhoog de productie van robots en het lerarentekort verdwijnt als sneeuw voor de zon 2). Robots kun je (her)programmeren, upgraden en bijstellen en zijn dus altijd bij de tijd. 3). Robots laten rode lampjes branden als ze aan hun taks zitten. Sluit ze op een extra harde schijf aan en de prestaties vliegen weer omhoog. Kortom: Hoe meer input, hoe beter de output (bij robots althans).De mens achter de professional – Wij als mens schieten ten opzichte van robots dus mateloos tekort. Maar er schijnt licht aan de horizon. Wij zijn als leerkrachten ‘professionals’ geworden, een mooi gegeven, maar het is een term die bij mij ook robotachtige, kille associaties oproept. Verbloemt de verzakelijking van het onderwijs dat de ziel – of de bezieling – uit onze scholen verdwijnt? Ook in de zorg gaat men gebukt onder de verzakelijking. Cijfer je als mens weg en laat je als professional – lees robot – (her)programmeren. Kun je de druk niet aan? Volg een extra training timemanagement op zes woensdagmiddagen in de week en de klus is geklaard. Functioneer je (nog) niet optimaal, besef dat je beter een andere baan kunt zoeken, want hoe meer input, hoe beter de output, is ons credo, toch? Als leerkrachten worden we dagelijks, wekelijks, maandelijks, jaarlijks vanuit vele invalshoeken overladen met informatie (al dan niet per mail), met tips, extra trainingsmogelijkheden, aanvullende leertrajecten, enz., waarbij de ene actie nog niet is geïntroduceerd, geland, opgepakt, uitgetest, geïmplementeerd en geëvalueerd, of het volgende leertraject wordt al weer ingezet. Werkvergaderingen, bouw-overleg, duo-overleg, parallel-overleg, methodegericht overleg, IB-overleg, POP overleg, POO overleg, leerling besprekingen, intervisies, teambuilding, bijscholing, collegiale consultaties, evaluatietrajecten, nieuwe instructiemodellen, drie- vier- en vijfslagmodellen, efficiëntere registratievormen, heldere analysemodellen, … het kan niet op. Je kunt het zo gek niet bedenken, of we worden als ‘professionals’ aangespoord ons verder te verbeteren en te bekwamen. Vraag: waar kunnen we met onze eigen ideeën, onze eigen inspiratie, onze eigen bezieling terecht? We krijgen burn-outs, worden depressief, twijfelen aan ons zelf, kijken niet meer goed na, bereiden onze lessen niet meer grondig voor, want waar haal je als mens in vredesnaam de tijd, de energie en bovenal de inspiratie vandaan je met dit soort ‘randzaken’ bezig te houden? En ook de leerlingen krijgen de ene actie na de andere voorgeschoteld. Gouden Weken met elke dag een spel; pleinweken met elke dag een sportevenement; Kinderboekenweken met elke dag een voorleesouder; Gezonde Weken met elke dag een nieuwe poster en ga zo maar door! Punten van verlichting: 1). de kant en klare en klare lessen via het digibord. Jij vraagt en wij draaien. 2). Je geeft leerlingen geen les meer. Ze zoeken het in werkgroepjes zelf uit. 3). Zet robots voor de klas, waardoor het lesgeven volledig is geautomatiseerd. De menselijke maat – Nu zijn ze er in de gezondheidszorg achter gekomen dat het wegsaneren van personeel, van verzorgers, van de professionals dus, door de verzakelijking ook z’n keerzijde heeft. Mensen knappen af, zoeken ander werk en de patiënt is de dupe. Uitgerangeerde zorgmedewerkers wordt nu per brief gevraagd of zij weer terug willen komen, maar willen ze dit wel? Willen zij op de oude voet doorgaan en hoe zit dit met het onderwijs? Willen wíj op deze voet nog langer doorgaan? Nu komt het aspect van Moreel Leiderschap om de hoek kijken. Veranderingen van binnenuit – Moreel Leiderschap vraagt om veranderingen van binnenuit, maar daar is geen tijd en aandacht voor in het onderwijs. De jaarplanning van de meeste scholen zit zo vol, dat er geen ruimte is ons open te stellen voor de mens achter de professional zelf. We zijn niet in staat een pas op de plaats te doen, studiedagen te cancelen en ons te buigen over onze eigen motivatie, inspiratie en bezieling, kortom over het onderwijs van binnenuit. Wat voedt ons leerkrachten van binnenuit? Raken we elkaar en de leerlingen wel voldoende van binnenuit, in een tijd waar het onderwijs het liefst zo technisch mogelijk van buitenaf wordt geprogrammeerd? In Dagblad Trouw d.d. 30 oktober 2019 staat een artikel over de politiek en een negatief mensbeeld, geschreven door Pieter Heerma. Zo zegt hij: ‘Zolang wij maatschappelijke problemen blijven oplossen vanuit de kilte van de markt en de bureaucratie van de overheid, zien we iets fundamenteels over het hoofd, de kracht van de samenleving zelf.’ Vanuit het onderwijs zou ik deze zin als volgt verwoorden: ‘Zolang wij onderwijsproblemen blijven oplossen vanuit de kilte van de markt en de bureaucratie binnen het systeem, zien we iets fundamenteels over het hoofd, de kracht, de motivatie, de inspiratie en de bezieling van de leerkrachten zelf.’ Nog een zin die Pieter gebruikt, vertaald naar het onderwijs: ‘Initiatieven van leerkrachten voor hun eigen groep, worden onvoldoende ondersteund, omdat deze niet voldoen aan moderne leermodellen en vastgelegde lesstrategieën, waardoor de leerkracht met handen en voeten gebonden is.’ Zelf vraag ik me af in hoeverre de leerkracht nog de leiding heeft over het lesgeven binnen zijn eigen groep. Sterke persoonlijkheden – Morele Leiders hebben doorgaans een sterk innerlijk kompas, eigen, sterke ideeën, een sterke intuïtie en slaan wegen in, die door velen als onmogelijk worden beschouwd. Leerkrachten dienen sterke, (morele) leiders te zijn, die hun eigen, unieke koers durven en ook moeten kúnnen varen, willen zij deze eigenschappen ook bij hun leerlingen over kunnen brengen. Persoonlijke interactie en walk the talk wordt van hen gevraagd. Zij dienen over bezielende eigenschappen te beschikken, waarvoor in het huidige, maakbare, van buitenaf ingerichte onderwijs weinig tijd, ruimte en aandacht is. Nog een naar het onderwijs omgezette zin van Pieter Heerma: ‘Zolang elke leerkracht maximale vrijheid krijgt en er meer ruimte is voor zijn/haar eigen creativiteit en inspiratie, levert dit voor het onderwijs en de kinderen die hij/zij onder zijn/haar hoede heeft het maximale rendement op.’ Ook schrijft hij: ‘Wantrouwen en gebrek aan vertrouwen zijn twee kanten van dezelfde medaille die leiden tot meer en meer regeltjes.’ Zo krijgen leerkrachten steeds vaker te horen dat de instructies uiterst kort en zakelijk dienen te zijn, maar zelf merk ik dat de kinderen tijdens mijn lessen over breuken, lange en korte klanken en – om maar eens een dwarsstraat te noemen – het verschuiven van aardplaten, aan mijn lippen hangen, waarbij alle besef van tijd lijkt weg te vallen en we met z’n allen worden meegenomen in verwondering, aha-erlebnissen en soms spiritueel getinte ervaringen, waarbij we samen van ziel tot ziel de diepte ingaan. Betrokkenheid – Pieter gaat verder: ‘In de gezondheidszorg en het onderwijs wordt de deskundigheid van verpleegkundigen en leerkrachten ondergeschikt gemaakt aan regels, protocollen en toezicht.’ Er is zoveel bureaucratie wat ons uitput en ontkracht. Waarom zijn er zo weinig mannen in het onderwijs, is een actuele vraag van deze tijd. Mannen verlangen doorgaans naar ruimte om te kunnen pionieren en bovenal om zichzelf te kunnen zijn, maar kun je dat nog wel in het huidige onderwijs?  Een andere aangepaste zin van Pieter: ‘We leren kinderen zelfredzaamheid, maar leren we hen ook betrokkenheid? De betrokken burger leeft niet alleen volgens opgelegde regels en protocollen, maar ook vanuit de juiste innerlijke normen en waarden.’ Even verder zegt hij: ‘Rekening houden met elkaar gaat uit van het idee van wederkerigheid, dat we elkaar nodig hebben iets voor elkaar te krijgen. Het gaat over verantwoordelijkheid voor elkaar hebben, als fundament van onze samenleving.’ Laatst zei ik tegen een collega dat ambitie in mijn ogen ondergeschikt dient te zijn aan de menselijke kant in het onderwijs. Pieter: ‘De intrinsieke behoefte aan gemeenschapszin wordt gemist in de samenleving.’ Hoe is het met de gemeenschapszin in het onderwijs gesteld? In welke mate voeden we elkaar nog, niet alleen als professionals, maar ook als mens op de werkvloer? In hoeverre krijgen we als leerkracht voldoende ruimte onze eigen uniekheid voor de klas vorm en inhoud te geven? Een laatste aangepaste zin van Pieter: ‘Wat kan het onderwijs doen voor de leerkracht, zodat hij/zij niet alleen als professional, die zich aan allerlei regeltjes houdt, maar ook als betrokken mens vanuit oprechte normen en waarden persoonlijk kan ontplooien? Echte vrijheid is dat je als leerkracht de ruimte voelt te kunnen kiezen het goede te doen voor jouw leerlingen op school.’ Moreel Leiderschap vraagt zoveel meer van leerkrachten dan alleen lesgeven volgens vaste protocollen. Wordt dit onderwerp binnenkort geagendeerd tijdens studie- en teambuildingsdagen? De tijd zal het leren.;None;None