Ready for the Ride - Moreel Leiderschap & Bezieling

Herkenning Bezieling – Het is weekend. Herstellende van een griep zit ik achter m’n laptop. In Dagblad Trouw van vandaag d.d. 01-02-2020 lees ik een interview met Hester IJsseling (afgestudeerd in de wijsbegeerte / 15 jaar gewerkt als leerkracht in het Basisonderwijs / momenteel lector ‘Professionaliseren met hart en ziel’ aan de Thomas More Hogeschool in Rotterdam). De titel van haar essay luidt: Zoeken naar de ziel voor de klas. Wat een herkenning ervaar ik in dit artikel. Workshop – Anderhalve week geleden gaf ik tijdens de landelijke LOF dag in Ede een workshop over mijn project: Moreel Leiderschap in het Onderwijs. De aanwezigen waren enthousiast. De volgende dag lag er een liefdevolle uitnodiging in mijn mailbox met de vraag of ik deze presentatie ook op een basisschool in het land wilde geven. De directeur van de school en een collega van haar waren door mijn presentatie geraakt. Hoe brengen we de bezieling in het onderwijs (en vooral ook in onszelf) terug en scheppen we meer ruimte voor rust en reflectie als tegenwicht voor de niet aflatende prestatiedrift. Griep gooit nu roet in het eten, ook m.b.t. het geven van deze workshop aan het team op mijn eigen school. Rollercoaster – In mijn workshop heb ik het over de noodzaak te komen tot een natuurlijke balans in het onderwijs tussen rust & activiteit, ambitie & bezinning, output & input. De afgelopen maand speelde er zoveel bij ons op school, liepen er zoveel verschillende activiteiten door elkaar heen, alle even belangrijk, noodzakelijk, vernieuwend, baanbrekend en toch… meer dan genoeg creëert een tekort. Het was voor mij ‘over de top’. Ik trok het niet meer, juist in de maand waarop ik 65 jaar ben geworden en je als mens in een levensfase belandt – of hoort te belanden – waarin je niet voortdurend in de 5^e versnelling wilt doorjakkeren en dit ook niet meer kunt. Ben ik nu geen professioneel meer in een onderwijsveld waar voortdurend – het liefst aan de lopende band – geoogst moet worden? Waar is de tijd voor het tot rust laten komen van de onderwijsakker (en van de leerkracht en de leerling), het ploegen, het eggen, het geven van de juiste voeding, het toelaten van warmte en zonlicht, het tot bloei laten komen van de bloemen en vooral het laten rijpen van de vruchten? Nee, hoe meer, hoe sneller en hoe voller het programma, hoe beter we als professionals voor de dag menen te komen. Vanuit de beste bedoelingen doet het hedendaagse onderwijs talloze levensprincipes geweld aan, is mijn visie en krijgen de diepere, onderliggende processen, waartoe ook de ontwikkeling van Moreel Leiderschap behoort, veel te weinig tijd, aandacht en ruimte. Recente ontwikkelingen – in dezelfde krant wordt in Letter & Geest Daniël Ziblatt geïnterviewd over de ondermijning van de democratie in de VS, over het valsspelen in de politiek, de polarisering en radicalisering. Gaan we in Europa, inclusief Nederland, ook deze kant op? Is het niet de hoogste tijd voor het maken van een pas op de plaats, voor zelfreflectie en initiatieven die tot inkeer leiden? In dezelfde krant wordt in de rubriek Levenslessen politiek tekenaar Ruben L. Oppenheimer geïnterviewd. Hoe vrij is ons land, waar een radicale groep Erdoan aanhangers onverdraagzaamheid predikt en de vrijheid in ons land niet waardeert en respecteert? Is deze groep werkelijk geïnteresseerd in een vredige, verdraagzame, multiculturele samenleving? Bezieling – terug naar het essay van Filosofe Hester IJsseling. Om over na te denken (wat schuin tussen haakjes staat heb ik zelf toegevoegd):

• Laat leraren die het veel te druk hebben, de tijd nemen (voor zichzelf en hun klas(sen).
• Bezinning leidt onvermijdelijk weg van zuiver rationele en logische denkkaders.
• Het is goed dat we niet altijd alles onder controle hebben, want juist waar de werkelijkheid aan onze greep ontsnapt – in wat ons toevalt – zit de ruimte waarin kinderen hun (en wijzelf onze) eigen weg kunnen vinden en echt mens kunnen worden. Daar zit de vrijheid.
• Als we met elkaar in het onderwijs niet praten over wat er in het wit tussen de regels zit, lopen we het gevaar het belang ervan te onderschatten, er steeds minder geduld mee te hebben, het uit de leefwereld weg te regelen en houden we de machinerie draaiende, zonder de tijd te nemen elkaar echt te zien. Dan worden de leraar, de ouder en het kind vermalen tussen label, protocol en cijfer.
• Verwarring creëren is een moedwillige onderbreking, om even stil te staan, in plaats van maar door te jakkeren in de drukte van alledag, om los te komen van wat we allemaal denken te moeten weten en te kunnen.
• Het vraagt nogal wat van leraren, maar als ze erin slagen openhartig te zijn, dan komt de ziel van het onderwijs (en van hen zelf) weer in beeld. Die hangt samen met hoe (wij) leraren in de wereld staan, met hun (ons) lijf, hun (onze) binnenwereld en (onze) geschiedenis.
• Het afleggen van je vakbekwaamheidsharnas vraagt moed.
• Ik sta bij leraren stil en stel vragen om de schil los te weken en twijfel toe te laten.
• Het onderwijs dreigt ten prooi te vallen aan de waan dat we uiteindelijk alles in nullen en enen kunnen vangen en dat data en modellen echter zijn dan wat we in ons dagelijkse leven met de kinderen meemaken.
• Als we ons in onze beslissingen meer door deze data en modellen laten leiden dan door wat we lijfelijk ervaren; en meer op ons hoofd dan op ons hart vertrouwen, vergeten we dat we mensen zijn die met mensen werken – geen optelsom van eigenschappen, gedragingen en bekwaamheden. Dan gaan we steeds meer met kinderen om alsof het dingen zijn, apparaten die goed functioneren, of waaraan iets mankeert.
• Tussen de nullen en de enen van big data zit nóg iets. Daar zit de ziel.
• Ik denk dat we verzet moeten plegen tegen de toenemende zucht naar beheersing van alles. Dit begint met het zekere weten voorkomen en met aandacht luisteren: wat vraagt deze situatie (dit kind) van mij?
• Het is een daad van verzet – en hiervoor is moed nodig – vraagtekens te plaatsen bij de cultuur van alles onder controle menen te hebben als je bekwaamheidsdossier maar op orde is, als je voor alle daarin opgesomde items bewijzen kunt overleggen, als je alle lessen uit de methode hebt behandeld, als de toetsresultaten in het leerlingvolgsysteem staan, de zorgleerlingen van een diagnose en een handelingsplan zijn voorzien, je toetsen voldoen aan de criteria van de basiskwalificatie examinering, kortom als de cultuur er één is van administratie en protocollisering.
• We leven in een tijd waar de beheersingscultuur het zelfvertrouwen van leraren ondermijnt, die hen afrekent op meetbare factoren en bewijzen en die hen geen tastbaar krediet geeft voor hoe ze zijn, als (mens en als) leraar.
• Niemand heeft tijd.
• Iedereen heeft het altijd te druk.
• Haast en aandacht gaan niet samen.
• Aandacht vergt vertraging.
• Tijdens een bijeenkomst met oog voor elkaar komen mensen op adem en voelen zij zich weer even mens als er eindelijk eens tijd is voor een goed gesprek.
• Vaak huren scholen voor studiedagen onderwijsadviseurs in die het team komen vertellen over één of andere methode, of aanpak. Dit kost een hoop geld en leraren zijn nog wel eens verveeld met de suggestie dat deze experts hen komen vertellen over de praktijk waar zij zelf elke dag middenin staan.
• Mijn advies: neem tijdens een studiedag liever de tijd om met je collega’s in gesprek te gaan en samen stil te staan bij wat je meemaakt in de klas (en bij wat je bezielt).
• Bouw vertraging in, luister naar elkaar en kijk (jezelf en) elkaar eens rustig in de ogen.

Filosofische stelling – De ontwikkeling van Moreel Leiderschap houdt ook in: oog hebben voor de diepere bewustzijnslagen in onszelf, als mens, als bezielde wezens, waarin een sluimerend (al dan niet overwoekerd) Liefdesbewustzijn zich laat vinden, dat alle van buitenaf opgelegde protocollen en regels overstijgt. Hoop - De Amerikaanse tiener Grace van der Waal schrijft haar eigen liederen en componeert haar eigen muziek. In haar lied Darkness keeps chasing me drukt Grace uit wat in haar - en in vele jongeren (en ouderen) speelt. Welke hoop geven we jongeren zolang wij hen eenzijdig afrekenen op hun resultaten en niet op wie zij - diep bezield - van binnen zijn? Geniet van haar (2e song) via de link: https://www.youtube.com/watch?v=SBziTI8VfAQ ;None;None